Allah`ın yaratdığı kölgə varlıq olan insan Allah`dan asılı olmadan bir gücə malik ola bilməz. Allah bir ayəsində bu həqiqəti belə bildirir:
Allah istəməsə, siz istəyə bilməzsiniz... (İnsan surəsi, 30)
Bəzi insanlar bu vacib həqiqətdən xəbərsiz yaşayırlar. Onları yaradanın Allah olduğunu qəbul edir, ancaq etdikləri işlərin özlərinə aid olduğunu zənn edirlər. Əslində isə, insanın hər etdiyi hərəkət Allah`ın izni ilə yaradılır. Məsələn, kitab yazan insan Allah`ın izni ilə o kitabı yazır. O kitabdakı hər cümlə, hər fikir, hər abzas Allah`ın istəyi ilə meydana gəlir. Allah bu vacib həqiqəti bir çox ayəsində bildirir. Bu ayələrdən biri “...Sizi də, sizin düzəltdiklərinizi də Allah yaratmışdır! (Saffat surəsi, 96)” ayəsidir. Allah “...Atdığın zaman sən atmadın, Allah atdı... (Ənfal surəsi, 17)” ayəsində isə hər etdiyimizin Ona aid hərəkətlər olduğunu bildirir.
Allah başqa ayələrdə də Peyğəmbərə möminlərdən sədəqə almasını bildirir. Ancaq ayənin davamında sədəqələri alanın, əslində, Özü olduğunu açıqlayır:
Onların mallarından sədəqə al. Bununla onları təmizləmiş, pak etmiş olarsan. Onlardan ötrü dua et, çünki sənin duan onlar üçün bir arxayınçılıqdır. Allah eşidəndir, biləndir. Məgər onlar bilmirlər ki, Allah qullarından tövbə qəbul edər, sədəqə alar və Allah tövbələri qəbul edəndir, rəhmlidir?! (Tövbə surəsi, 103-104)
Böyük İslam alimi Muhyiddin Ərəbi etdiyimiz hərəkətlərin də Allah`a aid olduğunu belə açıqlayır:
Ruhlara gəlincə, onların etdiyi hərəkətlərin mənbəyi də özləri deyil. Ruh və cisimləri davamlı halda hərəkətə sövq edən qüvvə ancaq cənabi-Haqdır... Ruh və maddələr mütəmayiz (ayrıca var olan) varlıqlardan və mütəayyin (bəlli, aşkar) həqiqətlərdən deyillər. İlahi hərəkətlərdən, uca Varlığın müxtəlif surətlərindəndirlər. Bunun kimi, sonlu və sonsuz deyilən şeylər də, əslində, başqa-başqa şeylər deyil, iki ayrı cəhətdən elə görünən tək bir şeydən ibarətdirlər.35
Muhyiddin Ərəbinin sözündə də açıqlandığı kimi, bütün hərəkətləri yaradan, ruhlara bu hərəkətləri edənin özləri olduğu hissini verən Allah`dır. Allah bütün ruhlarda bu hissi o qədər həqiqi yaradır ki, məsələn, daşı atan insan, həqiqətən, o daşı atanın özü olduğunu zənn edir. Əslində, kölgə varlıq olan insan o hərəkəti edə bilməz. Ancaq Allah insana bunu özü edirmiş kimi hiss etdirir. Allah`ın yaratmasındakı möcüzənin və qüsursuzluğun nəticəsi olaraq insan bu hissi çox hiss edir və həqiqətən, daşı tutduğunu, qolunu geriyə uzadaraq sürət və güc topladığını və daşı atdığını zənn edir.
İnsan hər anında Allah`dan asılı halda yaşayır. Bilsə də, bilməsə də, qəbul edib-etməsə də Allah`a boyun əymişdir. Allah bir ayəsində bunu belə bildirir:
Göylərdə və yerdə kim varsa, kölgələri də səhər-axşam istər-istəməz Allah`a səcdə edər! (Rəd surəsi, 15)
Yer üzündə tanıyıb bildiyiniz, tarixdə yaşamış, dövrümüzdə yaşayan kim varsa, hansı mövqedə olursa olsun, nəyə sahib olursa olsun və ya nə qədər inadkar inkarçı olursa olsun bu həqiqət dəyişməz. Hər insan Allah`a boyun əyən, Allah`ın yaratdığı, ruhundan üfürdüyü kölgə varlıqdır. Bunu bilən insan daha vəzifəsi, var-dövləti, elmi, şöhrəti və uğurları ilə öyünərək qürrələnmir. Buna baxmayaraq, təkəbbür göstərənlər böyük acizlik içindədirlər. Çünki Allah insanların özləri atdıqlarını hesab etdikləri daşı belə, əslində, atmadıqlarını, bunu edənin Özü olduğunu bildirmişdirsə, hələ də insanın uğurlarına görə özünə pay çıxarması böyük cəhalətdir.
Allah hər insanı bu yolla imtahana çəkir və eyni zamanda tərbiyə edir. Bu gün bu həqiqəti dərk etməyən, çox açıq olduğuna baxmayaraq həqiqəti qəbul etməyənlər ölümdən sonra yenidən dirilərkən hər şeyi bütün açıqlığı ilə görəcək və heç bir şeyə gücləri çatmadığını anlayacaqlar. Allah Onu inkar edənlərin acizliyini bir ayəsində belə bildirmişdir:
Rəbbini inkar edənlərin əməlləri fırtınalı bir gündə küləyin sovurub apardığı külə bənzəyir. Onlar etdikləri əməllərdən heç bir fayda əldə edə bilməzlər. Budur azıb uzaqlaşmaq! (İbrahim surəsi, 18)
Allah isə hər şeyə gücü çatan tək varlıqdır:
Göylərdə və yerdə nə varsa, Allah`ı təqdis edib şəninə təriflər deyər. Hökm Onundur, həmd-səna da Ona məxsusdur. O, hər şeyə qadirdir! (Təğabun surəsi, 1)
